Султану Такалашову — 60 лет

Поэт Султан Такалашов родился в 1962 году в селе Курчалой. В своем селе в 1979 году окончил среднюю школу № 2. Затем заочно учился на филологическом факультете Чечено-Ингушского госуниверситета. Работал преподавателем чеченского языка и литературы в родной школе, пока в 1992 году не перешел на работу в республиканское книжное издательство в качестве редактора.
Творческий путь Султана Такалашова начался в 1980-х годах. Его первые произведения были опубликованы в Шалинской районной газете «Знамя Коммунизма» и сразу же обрели своего читателя. Большая подборка двух циклов стихотворений «Не говори, что прожил жизнь» и «Я прошу» нашли положительный отзыв у литературной критики. Литературоведы часто отмечали удивительную искренность поэта, его доброту, умение образно мыслить и щедро делиться своими находками с читателем.


Его лирический герой живет жизнью своего народа, своей Родины. Для С. Такалашова главными темами являются любовь к отчизне, своему народу, прекрасной и неповторимой природе Чечни. Для него смыслом жизни является не слепое служение народу, а умение жить его страданиями и радостями, его повседневными заботами.
В конце 80-х произведения Султана Такалашова часто появляются на страницах периодической печати Чечено-Ингушетии. Газета «Даймохк» и литературная газета «Васт» охотно публикуют стихи молодого поэта. Спустя некоторое время стихи С. Такалашова выходят и на страницах журналов «Орга» и «Зов Чечни». Подборки стихов вышли и в коллективных сборниках молодых литераторов Чеченской Республики.
Он с юности тянулся к поэтическому слову, к тому удивительному состоянию души, которое непременно хочется выразить стихами, поэтическими образами.
Работая преподавателем родного языка и литературы в Курчалойской средней школе № 2, он открыл кружок любителей поэзии. Учащиеся охотно посещали занятия литературного кружка, пробовали свои силы в творчестве. Стенная газета кружка была известна не только в Шалинском районе, но и во всей республике тем, что учащиеся сами готовили ее к печати, а публикации тщательно отбирались редакционным советом стенной газеты. Выход очередного номера стенной газеты становился настоящим событием для коллектива школы.
В начале 90-х, будучи редактором книжного издательства, С. Такалашов сотрудничал с телерадиокомпанией республики – готовил литературные передачи.
Первая книга Султана Такалашова «Очаг души» вышла из печати в 2007 году. В нее вошли ранние стихи поэта, которые отличаются простотой и искренностью, наполнены чистотой мысли и добротой души лирического героя.
В 2009 году выходит второй сборник стихов поэта под заглавием «Очаг предков». В нем автор предстает перед своим читателем зрелым, возмужавшим поэтом. Также в эту книгу вошли короткие рассказы и новеллы писателя.


Султан Такалашов входит в экспертный совет комиссии по развитию и пропаганде чеченского языка, который был создан Министерством печати, информации и внешним связям Чеченской республики.
За активное участие в общественной жизни республики, за вклад в развитие литературы и культуры Чеченской Республики Султан Такалашов награжден грамотами и благодарственными письмами Главы и Правительства Чеченской Республики.
На днях по инициативе Союза писателей ЧР в Национальной библиотеке им. Айдамирова состоялся юбилейный вечер поэта, прозаика, члена Союза писателей РФ Султана Такалашова. Султан пишет на чеченском языке, и всё его творчество пронизано беззаветной любовью к родному краю. Красной нитью в его стихах и рассказах проходит также любовь к матери. Обо всём этом говорили в своих выступлениях участники вечера: председатель Союза писателей ЧР Аламахад Ельсаев, известные деятели литературы Имран Ирисханов, Муса Арсанукаев, Халим Бурчаев, Хаким Аболханов, Инга Хаяури и другие.
Выступавшие отмечали также, что литературный багаж С. Такалашова не соответствует его потенциальным возможностям, что, являясь мастером слова, он может его существенно пополнить, а 60 лет – это как раз пик деятельности творческого человека. В своём выступлении Аламахад Ельсаев предложил юбиляру обобщить свои литературные накопления с тем, чтобы в дальнейшем издать книгу при содействии писательской организации.


Как всегда, вечер мастерски провёл поэт, публицист и философ Шарип Цуруев. Он подчеркнул, что Султану свойственны лучшие человеческие качества. По его убеждению, даже самые яркие таланты в человеке не стоят ровным счётом ничего, если его образ жизни, поведение в обществе расходятся с пропагандируемыми им нравственными идеалами, а в данном случае юбиляр «живёт, как пишет, и пишет, как живёт».
Директор библиотеки Сацита Исраилова, которую давно уже называют хозяйкой гостеприимного очага культуры, в своём выступлении также отметила скромность, непритязательность и другие положительные качества, свойственные Султану Такалашову, и преподнесла ему в подарок ценную книгу об истории и культуре чеченского народа. Завершился вечер традиционным снимком на память.
Тамара Чагаева
Руслан Юсупов

СИНКХЕРЧ

КЪОНАХА

Зама вайн баланаш
базбелла егочу дийнахь,
Акхарой, дийнаташ хьаннашкахь бІарзъелчу дийнахь,
Ракетех, бомбанех
Нохчийчоь йогучу дийнахь,
Къонаха гІаьттира
махкана хьалхара вага.

Геналле сатуьйсуш
массо а уьдучу дийнахь,
Аренаш, лакхенаш
нохчашна йихкинчу дийнахь,
Накъостий накъостех
тешамза къехкачу дийнахь,
Тешаман бІов хилла
гІаьттира къонаха махкахь.

Сатосу Іуьйренаш
стешхалле йирзинчу дийнахь,
Харцоно Дуьнен чохь
бохь бугІуш лаьттачу дийнахь,
Айкхаллин харцонах
массо а кхийринчу дийнахь,
Бакъонан, нийсонан
берд хилла лаьттара нохчо!

НОХЧИЙН МОТТ

Аса хьо буьйцур бу,
аса хьо язбийр бу.
Эзарнаш шерашкахь
бехаш хьо хиларна,
Делера совгІат хьо
хиларна къомана,
Аса хьо буьйцур бу,
аса хьо язбийр бу.

Хьо буьйцуш лелар ву,
хьо язбеш вегІар ву.
Хьан дашца дедайша,
ворхІе а дайша шаьш
Лардина гІиллакхаш,
Іадаташ, ламасташ
Дендеш хьо буьйцур бу,
хаздеш хьо язбийр бу.

Хьо буьйцуш лелар ву,
хьо язбеш вегІар ву.
Хьан дешнийн маьІнашца
Дуьне а кхиадеш,
Цу маьІнийн кІоргаллех
Іилманчийн якхделла
Синош а Іабадеш
хьо буьйцуш язбийр бу.

Хьо буьйцуш лелар ву,
хьо язбеш вегІар ву.
Хьан дашца НИЙСОНАХ,
МАШАРАХ, БАРТАХ а
Дуьнен чохь мел деха
къам кхетош-кхиадеш,
Кхуллур ду дуьнен чохь
вай МАЬРША ДУЬНЕ а!

* * *

Сан дахар хьан дуьхьа
ду хьуна, Нохчийчоь,
ВорхІе а дайша
соь кховдийна яй хьо-ма.
Езачу гІайгІанах
хьалха хьо яккхарал,
Цул деза, коьрта сан
хІумма а дац хьуна.

Лакхенийн дай хилла,
лаьмнашка дІаелла
Аренаш токхйийр ю,
къух даьлла лаьттина.
Нохчийчоь, хьан гІайгІа
хІорда чу кхоьссина,
Циггахь ас тухур ю
маршонан байракх.

* * *

Ас цкъа а ца лехна яхь йоцу бахам,
Мах боцу дахар а ца дезна суна.
Исс эзар бала а лан хилла кийча,
Нохчийчоь, нохчалла диц ца дан цкъа а.
Ас цкъа а ца лехна яхь йоцу дахар.

ДУЬНЕН ЧОХЬ ВЕХА МА АЛА!

БІаьстенан Іуьйренца ломахь
Дуьхьлара кирхьа дІатоттуш,
Нускалах малх байна бацахь,
Дуьнен чохь веха ма ала!

Цкъа а хьо лома ца веънехь,
Ламанхойн кхача ца биънехь,
Ломара шовда ца меллехь,
Дуьне ахь диъна ма ала!

Іаламца къамеле ваьлла,
Буьйсанан мара а воьжна
Шедагца илли ца аьллехь,
Дуьне ахь девза ма ала!

Ломахь хьан доттагІий бацахь,
Хан ларъеш йоІ цигахь яцахь,
Ког-маса динахь хьо вацахь
Дуьнен чохь веха ма ала!

НИЦКЪ

Халонаш, харцонаш отуш,
Берриг сан лаам беш кхочуш,
Тешаме доттагІа хилла,
Хьо-м соьца лаьттина хийла.

Ткъа тахна къаналла еъна
Голаш сан язъяла йоьлча,
Уккал а таІийна тийна
Къаьсти-кх хьо, вуьтуш со гІийла.

КХОЛЛАМ

Шийла Iуьйре, шийла кхаъ –
Махках доккху дийнна халкъ.
Къиза дажал воьссина,
Хьере хилла хьийза нах.

Шийла Iуьйре, шийла дарц.
ГIийла хIусмаш – цIеран арц.
ХIунда, мича дуьгу вай,
Карахь доцуш тилор-тай?

Шийла Iуьйре, шийла мохь…
Цхьаъ-м виси Даймахкахь…
Кхин а виси, кхин а, кхин…
Герзийн дийлар сихдели.

ГIийла узам, шийла эс… .
Малхбалехьа буьллуш некъ
ЦIерпошт йоьду текхаргах,
Синош дууш бертаза.

ГIийла кхоллам – Сибаре.
Бакъонах ца дисна доь.
Дахарна некъ бихкина
Харцо хьийза ун хилла.

Даймахке сатийсарца
Балица шен къийсина,
Дала бина къинхетам
Даймахка цIа дирзи къам.

Хийла лайна чевнаш вуо
Далхий махке къонахчо.
Кхойтта шарахь хаьдда ирс
Кхечи къоме хьаьрчаш сих!

* * *
Ца тай суна-м хьан ойланаш
Дечкан бахам лоьхуш ериш.
Де мел дели яйло дечиг,
ТІаккха мур а кхетта го и.
Эххар мохехь лар а йов-кха.

* * *
Дахар сайн чолхе а хетта
Емал ас ца йина зама.
Самукъне цхьа минот еъча,
Лиъна и доттагІца екъа.

ГІАЛАТ СОЬХ ДАЛАХЬ…

Нагахь цхьа гІалат соьх далахь,
Доьху хьоь, оьгІаз ма гІолахь.
И нисдан хьожур ву, теша,
ГІийла гар ца лов сан даго.

Тахна а йиси хьо гІийла,
Къаьсти хьоьх ца лууш дагна.
Лаьа хьоь даима хьежа,
Хьоьцанна яйян сайн гІайгІа.

Йиш яц сан кхочуш бан лаам,
Йиш ма яц хийца сан кхоллам.
Ткъа даг чохь бу аьрха гІаттам,
Иза бу нуьцкъала къовсам.

Шийла дарц, цІеран арц лета
Буйннал бен доцчу сан даг чохь.
Шийла дарц – хьо цагар денна,
ЦІеран арц – хьоь болу безам.

Уьш къасто цхьа а вац лехарх
Я цунах кхетар а волуш.
Хьайн дог ахь сайчух ца дозахь
Орца дац дуьне а гІаттарх.

Нагахь цхьа гІалат соьх далахь,
Доьху хьоь, оьгІаз ма гІолахь.
И нисдан хьожур ву, теша,
ГІийла гар ца лов сан даго.

* * *

Шарделла некъаш вайн, шарделла,
Харцлуьйчу меттанел шера,
Масачу шокъалал чехка,
КIиллочун стешхалла шеца.
Шарделла некъаш вайн, шарделла.

Аьрха ду некъаш вайн, аьрха ду,
Челакхчу эмалкал аьрха,
Сихачу син архаш хецна.
Сонтачу амалех дуьзна.
Аьрха ду некъаш вайн, аьрха ду.

Ма толкха лелхара хьалха уьш,
Наггахь сихъэккхаш нислора,
Делахь а, паргIат уьш гора,
Тешаме накъостий лора.
Ма маьрша хиллера хьалха уьш.

КУРЧАЛОЙН-ЭВЛА

Мацах тхан дедайша безамца хаьржина,
Бисмилла даьккхина, жима юрт йиллира,
Къаноша къобалъеш, мехкарша хазйина
Хьуна цIе тиллира – Курчалойн-эвла.

Хунга йист къагийна, Шинхи-дукъ тадина,
Цу ГIалин-басенах гIовла а тарйина,
Ирзунехь доккхучу хьаналчу рицкъица
Дахар дIадолий ахь, Курчалойн-эвла.

Хазачу заманца тоелла йогIу хьо,
И хала еача собарца соцу хьо,
Хийлазза зийннашехь дахаран аьрхалло,
ХIетте а ирсе ю-кх Курчалойн-эвла!

Вайн Кишин воIа шен доIанехь ехна хьо,
Дин дукхадезарна, хьаша-да везарна.
Iадаташ лардар хьан ламасте дирзина.
Яхалахь, яхалахь, Курчалойн-эвла!

Исбаьхьчу Iаламо шен мара къуьйлу хьо,
Шовданийн мукъамо ир-кара хIиттайо,
Бертахьчу доьзалша сий лакхадоккху хьан,
Яхалахь, яхалахь, Курчалойн-эвла!

* * *
Дай баьхна лаьмнаш ас дицдахь,
Луьраниг таІзар аш де.
Ткъа цара со вицвеш нислахь,
Вехалаш лаьмнашка со.

* * *

Ницкъ хьан кхочу нана-латта,
Латто тхуна мерза кхача.
Ткъа тхоьгара хьуна-м кхочу
Дуьра, теза, мерза ийна…

ДАХАРЕХЬ ЗЕДЕЛЛАРГ

* * *
Дикане сатийса санна, кийча хила веза вонна сатоха а.

* * *
Мел хьекъал долуш велахь а сонта лерина шен хьал ца хууш верг.

* * *
Шегарчу Іилманах цецвуьйлуш верг – Іилманча вац.

* * *
Шена хуучун маьІна дан кхетам боцчо лоху кхечуьнан гІалат.

* * *
Шен хьал хаар хьекъалан цхьа бІогІам бу, и цахаар Іаннех цхьа Іин ду.

* * *
ГІиллакх – шена дуьхьал жоп ца доьху адамийн амал ю.

* * *
Мисканиг бахам боцург вац –
цуьнга сатуьйсург ву.

* * *
ГІиллакх довзаран бехкамаш:
кхетам, шен хьал довзар, ийман,
хьекъал, синцIеналла, оьздангалла.

* * *
Хьекъалан коьртачех цхьа дакъа ду – маьIне доцург цадийцар.

* * *
Ийман хилар – дукхацалер.

* * *
Мохк ларбарал а деза ду шен къоман мотт Iалашбар.

* * *
Езачех уггар еза Iамал ю – къинхетамца ненан бIаьра хьажар.

* * *
Мохк безар лаам бу, и бовзар Іилма ду.

* * *
Іалашо лаьцна кхоьссина топ мохо харцйийр яц.

* * *
Бахам лан хьекъал оьшу, къелла лан – собар.

* * *
Дахаран некъаш ду бес-бесар, амма лар юьсу цхьаъ.

* * *
Ойланаш мел кхийдаче са уьдуш хилча,
ма кІезиг дисна хир дара вай!

* * *
Эхь доцчара хІуъу а дуьйцу, яхь йолчун декхар – церан мах мел бу хаар.

* * *
Дуьне дезар суннат делахь,
Даймохк безар парз ду.
* * *
Даго хьоьхург дерриг ца хуьлу кхетамца зІе йолуш.

* * *
Стаг волчу стагана шена оьшург нахана оьший а хаьа, стаг воцчу стагана оьшург – нахана а ца оьшу.

* * *
СинпаргIато езачо шен ДАЙМОХК толлур бу, и ларбийр бу.
Синтокхо езачо шен НЕНАН МОТТ лорур бу, и Iалашбийр бу.